Welbevindentherapie

Twee koffers

Ieder mens draagt altijd twee koffers met zich mee.

De eerste kist is de kist van wanhoop. Deze koffer bevat onze moeilijke gebeurtenissen, ervaringen, verdriet en pijn, en onze lastige eigenschappen en negatieve denkpatronen. Soms is het nodig om deze koffer te openen en uit te pakken: dan verwerk je moeilijke ervaringen, leer je negatieve denkpatronen te veranderen en leer je om te gaan met je kwetsbaarheden en lastige eigenschappen. Daar is veel moed voor nodig. Een therapie kan je helpen om de koffer wat lichter te maken en de inhoud te ordenen. Maar de koffer zal nooit leeg worden. Er blijven kwetsbaarheden in je aanwezig. Het is onderdeel van jouw leven en van wie je bent. Deze koffer van kwetsbaarheid hoort bij je.

Maar hoe zit het met de andere koffer? Wat zit daarin? Dit is de koffer van hoop en kracht. Deze koffer bevat jouw mogelijkheden en talenten, jouw vermogen tot plezier, positieve ervaringen en fijne relaties, doelen in het leven en de liefde voor jezelf en anderen. Voor onze geestelijke gezondheid is het belangrijk dat we ook deze koffer openmaken en onderzoeken wat we kunnen doen met de inhoud. En ook daar is moed voor nodig!

Achtergrond

Als je psychische klachten hebt, dan werk je in therapie aan het verminderen van die klachten. Bekende therapieën die hiervoor veel worden ingezet, zijn cognitieve gedragstherapie en acceptance and commitment therapy. Maar het verminderen van psychische klachten is niet het hele verhaal.

Sinds enige tijd wordt onderkend dat geestelijke gezondheid meer is dan de afwezigheid van psychische klachten. De World Health Organization beschrijft geestelijke gezondheid als: ‘een toestand van welzijn of welbevinden waarin het individu zijn of haar eigen capaciteiten herkent, kan omgaan met de normale spanningen van het leven, productief en zinvol kan werken, en in staat is om een bijdrage te leveren aan zijn of haar gemeenschap’ (World Health Organization, 2005). Het gaat in deze definitie niet primair om een plezierig leven, maar vooral om een goed leven vanuit psychologisch perspectief.

Ook al heb je psychische klachten, dan kun je nog steeds werken aan het toch zo goed mogelijk je leven weer oppakken en vormgeven. Want iemand met psychische klachten kan wel degelijk welbevinden ervaren en andersom, de afwezigheid van psychische klachten staat niet garant voor het ervaren van een hoog niveau van welbevinden.

In bijgaand figuur zijn de twee dimensies van geestelijke gezondheid samengevat. De rechterkolom staat voor het omgaan met je klachten en het leren hanteren van de symptomen. De linkerkolom staat voor het opbouwen van je leven en je welbevinden. Dit wordt ook wel het tweecontinuamodel [1] genoemd.

[1] Keyes, C. L. M. (2005). Mental illness and/or mental health? Investigating axioms of the complete state model of health. Journal of Consulting and Clinical Psychology.

Achtergrond

Als je psychische klachten hebt, dan werk je in therapie aan het verminderen van die klachten. Bekende therapieën die hiervoor veel worden ingezet, zijn cognitieve gedragstherapie en acceptance and commitment therapy. Maar het verminderen van psychische klachten is niet het hele verhaal.

Sinds enige tijd wordt onderkend dat geestelijke gezondheid meer is dan de afwezigheid van psychische klachten. De World Health Organization beschrijft geestelijke gezondheid als: ‘een toestand van welzijn of welbevinden waarin het individu zijn of haar eigen capaciteiten herkent, kan omgaan met de normale spanningen van het leven, productief en zinvol kan werken, en in staat is om een bijdrage te leveren aan zijn of haar gemeenschap’ (World Health Organization, 2005). Het gaat in deze definitie niet primair om een plezierig leven, maar vooral om een goed leven vanuit psychologisch perspectief.

Ook al heb je psychische klachten, dan kun je nog steeds werken aan het toch zo goed mogelijk je leven weer oppakken en vormgeven. Want iemand met psychische klachten kan wel degelijk welbevinden ervaren en andersom, de afwezigheid van psychische klachten staat niet garant voor het ervaren van een hoog niveau van welbevinden.

In bijgaand figuur zijn de twee dimensies van geestelijke gezondheid samengevat. De rechterkolom staat voor het omgaan met je klachten en het leren hanteren van de symptomen. De linkerkolom staat voor het opbouwen van je leven en je welbevinden. Dit wordt ook wel het tweecontinuamodel [1] genoemd.

[1] Keyes, C. L. M. (2005). Mental illness and/or mental health? Investigating axioms of the complete state model of health. Journal of Consulting and Clinical Psychology.

Welbevinden

Wat is welbevinden precies? De positieve psychologie onderscheidt drie vormen van welbevinden:

Emotioneel welbevinden is het ervaren van frequent plezierige emoties zoals vreugde, interesse en tevredenheid, een lage frequentie van negatieve emoties zoals verdriet of boosheid, en een algemene tevredenheid met het leven.

Psychologisch welbevinden is het streven naar zelfverwerkelijking, waarbij een persoon zijn of haar mogelijkheden benut, persoonlijke groei ervaart en een doelgericht en autonoom leven leidt in verbondenheid met anderen. De psycholoog Carol D. Ryff heeft zes dimensies [2] beschreven die samen het psychologisch welbevinden vormen:

  1. Zelfacceptatie – een positief zelfbeeld en aanvaarding van eigen verleden en eigenschappen.
  2. Autonomie – onafhankelijk kunnen denken en handelen, ondanks sociale druk.
  3. Omgevingsbeheersing – de vaardigheid om je omgeving te beïnvloeden en vorm te geven aan je leven, ook als je onder druk staat.
  4. Doel in het leven – ervaren dat het leven betekenis en richting heeft.
  5. Persoonlijke groei – openstaan voor ontwikkeling en het blijven groeien als persoon.
  6. Positieve relaties met anderen – warme, vertrouwde en empathische banden met anderen.

Sociaal welbevinden is de mate waarin iemand zich positief voelt over zijn of haar sociale leven en relaties, zich onderdeel voelt van een gemeenschap, en het gevoel heeft een betekenisvolle rol in de samenleving te vervullen.

[2] Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology.

Doelstelling

Welbevindentherapie (WBT) is gericht op versterking van de mentale gezondheid en het leven van een goed leven. Een goed leven is het vermogen om een plezierig, betekenisvol en betrokken leven te leiden, ook al is er sprake van een psychische kwetsbaarheid.

De interventies zijn gericht op het positief emotioneel, psychologisch en sociaal functioneren. Voorbeelden van interventies zijn het bewust worden en versterken van plezierige emoties, het onderzoeken van waarden, behoeften en talenten, het op een positieve en optimistische wijze omgaan met doelen en het onderhouden en realiseren van positieve relaties, psychologische flexibiliteit en zelfcompassie. Zelfcompassie betekent vriendelijk en begripvol zijn voor jezelf in momenten van pijn, falen of tekortschieten, in plaats van jezelf te veroordelen.

Protocol

Welbevindentherapie is een individuele therapie. De therapie bestaat uit minimaal vier sessies van 60 minuten onder begeleiding van een psycholoog. Van de cliënt wordt tussen de sessies door een actieve inzet verwacht van gemiddeld vier keer 15 à 30 minuten per week. De cliënt ontvangt daarvoor huiswerkopdrachten. De frequentie van de sessies is in principe tweewekelijks, maar dat kan in overleg aangepast worden.

Voorafgaand aan de therapie wordt de vragenlijst Psychologisch Welbevinden afgenomen. Deze vragenlijst geeft inzicht in hoe de zes dimensies van psychologisch welbevinden functioneren op het moment van de start van de therapie.

Het programma bestaat uit twee vaste onderdelen die zich richten op:

1) het meer ervaren van plezierige emoties

2) het vergroten van zelfcompassie

De keuze om deze twee onderdelen standaard aan te bieden is omdat het ervaren van plezierige emoties en het hebben van zelfcompassie algemene behoeften zijn, waarvan ieder mens de positieve effecten ervaart. Een goed leven is niet goed mogelijk zonder compassie voor jezelf en het vermogen compassie van anderen toe te laten.

De eerste vier sessies richten zich op de hier bovengenoemde twee onderdelen. Vanaf sessie vijf kan in overleg een ander thema gekozen worden waar de cliënt aan wil werken. Een goed hulpmiddel om een ander thema te bepalen is de uitslag van de vragenlijst Psychologisch Welbevinden. Lagere scores op een of meerdere dimensies kunnen een reden zijn om de focus op deze dimensie(s) te richten. Mogelijke thema’s zijn: doelen en optimisme, sterke kanten, flow en positieve relaties. Het advies is om twee sessies te besteden aan een nieuw thema.

Aan het eind van de behandeling volgt een evaluatie, waarbij de vragenlijst Psychologisch Welbevinden eventueel weer gebruikt kan worden om te kijken of de therapie invloed heeft gehad op de scores.

Deze therapie maakt gebruik van het hulpboek Kwetsbaar en Krachtig (Bohlmeijer & Hulsbergen, 2025). Dit boek bevat uitgebreide uitleg over de verschillende aspecten van psychologisch welbevinden en een groot aantal bewezen effectieve oefeningen om het positieve emotioneel, psychologisch en sociaal functioneren te versterken.

Programma

Vragenlijst Psychologisch Welbevinden

Sessie 1. Plezierige emoties – 1

Sessie 2. Plezierige emoties – 2

Sessie 3. Compassie voor jezelf – 1

Sessie 4. Compassie voor jezelf – 2

Sessie 5 en verder. Invulling in overleg. [Optioneel]

Evaluatie en afsluiting

Materialen

Hieronder vind u digitale hulpmiddelen die horen bij enkele oefeningen uit het werkboek.

    Kalmerend ademhalen (wav)

    Toekomstverbeelding (wav)

    Feedback formulier sterke kanten (pdf)

    Lijst met sterke kanten (pdf)